Psychologiczne mechanizmy uzależnień

Za powstawanie i podtrzymywanie każdego uzależnienia odpowiadają trzy psychologiczne mechanizmy. To właśnie one mogą skutkować zaburzeniami myślenia, co prowadzi do tego, że przyjmowanie substancji psychoaktywnej przestaje być wyborem i zaczyna być przymusem. W konsekwencji chora osoba traci wolną wolę, swobodę działania oraz zdolność do wykonywania wielu codziennych obowiązków. Poznaj psychologiczne mechanizmy uzależnień i dowiedz się, na czym polegają.

Jakie są psychologiczne mechanizmy uzależnień?

Mechanizm nałogowego regulowania uczuć

Nawet u zdrowej osoby może nastąpić próba wywołania konkretnych emocji np. przy pomocy alkoholu – żeby się zrelaksować, dodać sobie odwagi lub poprawić sobie humor. W przypadku osoby, która nie jest uzależniona, nie ma problemów z osiągnięciem takiego stanu emocjonalnego także w inny sposób. Zupełnie inaczej jest u osób uzależnionych od środków psychoaktywnych. Wtedy to alkohol, narkotyki, leki itp. stają się głównym źródłem emocji i zachętą do działania. Regularne zażywanie tych substancji dodatkowo sprawia, że inne źródła przyjemności przestają być tak atrakcyjne i przyjemne.

Dodatkowym problemem jest niski poziom tolerancji frustracji i brak umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami. Ten mechanizm uzależnień prowadzi do zubożenia emocjonalnego, a pojawienie się trudności skutkuje sięgnięciem po substancję psychoaktywną. Z czasem dochodzi do tego, że chora osoba nie jest w stanie odczuwać radości w inny sposób niż np. poprzez stan upojenia. Przyjmuje wtedy strategię unikową, wykształca się też nawyk wygłuszania każdej negatywnej emocji.

Natychmiastowa ulga w postaci alkoholu jest tylko chwilowa. Prowadzi to również do kuriozalnych sytuacji, gdy chora osoba zaczyna sięgać po trunek, żeby zagłuszyć swój strach o stan zdrowia, utratę pracy czy na skutek kłótni z bliskimi osobami.

Mechanizm iluzji i zaprzeczenia

Mechanizm iluzji i zaprzeczenia zaburza funkcje poznawcze uzależnionej osoby. Odbiera możliwość zobaczenia realnych problemów, jakie powoduje nadużywanie alkoholu. Wynika to z zaprzeczenia i próby oszukania otoczenia. Zjawisko wyparcia jest dość powszechne, które wiąże się z kłopotami z racjonalnym myśleniem. Tego typu mechanizmy uzależnień zmieniają sposób postrzegania rzeczywistości, przez co uzależniona osoba nie rozumie konsekwencji własnego picia. Zaprzecza też niewygodnym faktom, stara się usprawiedliwiać, obwinia bliskie otoczenie i wierzy, że nieprzyjemne sytuacje same miną i się rozwiążą.

Częstym problemem mechanizmu iluzji i zaprzeczenia jest też koloryzowanie wspomnień, co sprawia, że w umyśle chorej osoby nawet niebezpieczne i przykre sytuacje wydają się zabawne. Szukają również usprawiedliwienia dla swojego zachowania, a przy tym nadal utrzymują, że w każdej chwili są w stanie zaprzestać picia alkoholu. Niepokojące jest szczególnie to, że ten stan może się utrzymywać nawet w bardzo zaawansowanym stadium uzależnienia.

Mechanizm rozproszonego i rozdwojonego „ja”

Kolejny psychologiczny mechanizm sprawia, że uzależniona osoba traci kontrolę nad swoim życiem. Jak to jest możliwe? Pod wpływem alkoholu lub innych środków psychoaktywnych rośnie poczucie własnej wartości u chorej osoby, pojawia się też myślenie, że wszystkie problemy same się rozwiążą. Jednocześnie traci to złudzenie, gdy już wytrzeźwieje, kiedy pojawia się cierpienie, poczucie wstydu i upokorzenia. Masz wówczas do czynienia z dwoma różnymi osobowościami – „ja” potężnym i „ja” upadłym. Taki stan jest trudny do dostrzeżenia przez osobę uzależnioną oraz bliskie otoczenie. Dopiero doświadczeni terapeuci rozpoznają mechanizm rozproszonego i rozdwojonego „ja”.

Przytłoczenie negatywnymi emocjami sprawia, że chora osoba zrobi wszystko, żeby poradzić sobie z cierpieniem, ale jedynym sposobem, jaki zna, jest picie, branie narkotyków itp. W konsekwencji zaczyna nieustannie balansować między „ja” potężnym a „ja” upadłym. Prowadzi to do stopniowego zanikania innych emocji, a jedyną wartością jest alkohol bądź inna substancja psychoaktywna i to one zaczynają ostatecznie kierować życiem uzależnionej osoby.

Jak poradzić sobie z mechanizmami uzależnień?

Psychologiczne mechanizmy uzależnień działają komplementarnie, uzupełniają się, a w konsekwencji mogą prowadzić do pogłębienia uzależnienia. Dlatego nałóg zaczyna się coraz bardziej rozwijać i trudniej jest poradzić sobie ze skutkami tego stanu. Wyrwanie się z tego „błędnego koła” jest z pozoru łatwe – w końcu wystarczyłoby przestać przyjmować dany środek psychoaktywny. Jednak wymaga to znacznie więcej zaangażowania, niezbędna jest też głęboka przemiana, wypracowanie pozytywnych mechanizmów oraz nauka radzenia sobie z emocjami. Dzięki temu chora osoba nareszcie znajdzie inne sposoby walki z problemami, cierpieniem oraz dążeniem do szczęścia. Jak to zrobić? Najskuteczniejszym sposobem jest terapia w zamkniętym ośrodku uzależnień. Specjaliści wykorzystują terapię behawioralno-poznawczą, która pozwala znaleźć przyczyny problemów, edukuje i ułatwia zerwanie z nałogiem.